Przedawnienie zachowku – po ilu latach roszczenie wygasa i jak liczyć terminy?

Zachowek jest instytucją prawa spadkowego, która ma chronić najbliższych członków rodziny spadkodawcy przed całkowitym pominięciem w dziedziczeniu. W praktyce oznacza to roszczenie o zapłatę określonej kwoty pieniężnej, kierowane jest do osób, które przejęły majątek po zmarłym. Trzeba jednak pamiętać o kluczowej zasadzie: uprawnienie do dochodzenia zachowku jest ograniczone terminem, którego przekroczenie skutkować będzie utratą prawa do dochodzenia roszczenia. To właśnie dlatego temat: zachowek przedawnienie jest tak istotny – nawet uzasadnione i wysokie kwotowo roszczenie może okazać się spóźnione.

Zachowek a przedawnienie

Wiele osób pyta wprost: czy zachowek się przedawnia? Tak – roszczenie o zapłatę zachowku podlega przedawnieniu, co w praktyce oznacza, że po upływie ustawowego terminu nie da się już skutecznie wyegzekwować tego prawa przed sądem. Z tego powodu w sprawach cywilnych, w tym spadkowych, liczy się nie tylko to, czy roszczenie jest uzasadnione, ale też istotne jest, kiedy podejmuje się działania. Podstawowa reguła jest prosta: przedawnienie zachowku następuje po upływie pięciu lat. Jednocześnie jednak kluczowe znaczenie ma prawidłowe ustalenie momentu, od którego zaczyna on biec. W zależności od okoliczności ta data początkowa może być różna, a błąd na tym etapie potrafi przesądzić o wyniku sporu.

Dziedziczenie testamentowe zachowek

Najczęściej spotykany wariant to dziedziczenie testamentowe. W takim układzie przedawnienie roszczenia o zachowek liczy się od dnia ogłoszenia testamentu. To ważne, bo wiele osób intuicyjnie przyjmuje, że termin zawsze biegnie od śmierci spadkodawcy, a przy testamencie punktem startowym jest ogłoszenie testamentu. Warto też pamiętać, że zachowek nie znika tylko dlatego, że nie ma testamentu. Zdarza się, że mimo dziedziczenia ustawowego roszczenie o zachowek nadal wchodzi w grę – przykładowo, gdy spadkodawca jeszcze za życia rozporządził całym albo prawie całym majątkiem i w spadku pozostała niewielka część majątku. W takiej sytuacji, kiedy przedawnia się zachowek? Wtedy pięcioletni termin liczy się od dnia otwarcia spadku, czyli od daty śmierci spadkodawcy.

Przeczytaj również: Wydziedziczenie a zachowek – czy można podważyć decyzję spadkodawcy?

Roszczenie o zachowek do kiedy można dochodzić?

Ze względu na fakt, iż wiele osób odkłada uporządkowanie spraw spadkowych o kolejne lata po śmierci osoby bliskiej, w praktyce pytanie: ile czasu na zachowek, żeby nie stracić szansy na skuteczne dochodzenie roszczenia, rzeczywiście pojawia się bardzo często. Często pojawia się wątpliwość, czy termin dochodzenia roszczeń wynosi 3, 5 a może 6 lat. Pięcioletni termin należy zawsze liczyć od właściwego momentu – zależnie od tego, czy mamy do czynienia z testamentem (ogłoszenie) czy dziedziczeniem ustawowym. Dlatego przed podjęciem kroków warto najpierw uporządkować daty i ustalić, od kiedy termin realnie biegnie. Pamiętać należy, że nawet jeśli podjęliśmy już rozmowy ze spadkobiercą dotyczące zadośćuczynienia naszym prawom z zachowku, nie będzie to oznaczać, iż termin przedawnienia uległ przerwaniu.

Przerwanie biegu przedawnienia zachowku

Aby nie doprowadzić do sytuacji, w której roszczenie o zachowek ulegnie przedawnieniu, warto znać mechanizmy wpływające na bieg terminu. Przedawnienie roszczenia o zachowek może zostać przerwane – najczęściej dzieje się to przez wniesienie pozwu o zachowek do sądu, pod warunkiem że nastąpi to przed upływem okresu przedawnienia. Istotne jest to, że decyduje sam fakt wniesienia pozwu w terminie; długość postępowania nie ma tu znaczenia. Druga typowa sytuacja to uznanie długu przez spadkobiercę, czyli formalne potwierdzenie, że jest on zobowiązany do zapłaty zachowku.  W konsekwencji kluczowe pytanie wielu osób brzmi: po ilu latach przepada zachowek. Jeżeli termin przedawnienia upłynie, a osoba zobowiązana do zapłaty (najczęściej spadkobierca lub obdarowany) podniesie zarzut przedawnienia, dochodzenie roszczenia przed sądem staje się nieskuteczne, a sąd oddali roszczenie o zachowek. Innymi słowy, samo „moralne” przekonanie o słuszności żądania nie wystarczy, jeśli druga strona potrafi oprzeć obronę na upływie terminu.

Zachowek stwierdzony wyrokiem sądu

Warto odrębnie zwrócić uwagę na sytuację, w której roszczenie o zachowek zostało już prawomocnie stwierdzone wyrokiem sądu albo ugodą zawartą przed sądem. W takim przypadku zmienia się charakter dochodzonego prawa i nie stosuje się już pierwotnych zasad właściwych dla roszczenia o zapłatę zachowku. Po uzyskaniu tytułu wykonawczego aktualne staje się przedawnienie roszczenia o zachowek w nowej postaci, czyli jako roszczenia stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem. Co do zasady termin ten wynosi sześć lat i liczony jest od dnia, w którym wyrok stał się prawomocny. Oznacza to, że nawet jeśli samo roszczenie o zachowek zostało wniesione w terminie, to brak dalszych działań egzekucyjnych przez dłuższy czas może prowadzić do sytuacji, w której egzekucja świadczenia stanie się niemożliwa z uwagi na upływ kolejnego terminu. Z punktu widzenia uprawnionego niezwykle istotne jest więc nie tylko pilnowanie momentu, kiedy przedawnia się zachowek na etapie dochodzenia roszczenia, ale także kontrolowanie terminów już po zakończeniu procesu sądowego i uzyskaniu korzystnego rozstrzygnięcia. Zaznaczyć należy przy tym, iż roszczenie o odsetki przedawnia się z upływem 3-letniego okresu przedawnienia.

Podsumowanie

Z perspektywy praktycznej najlepiej przyjąć prostą zasadę bezpieczeństwa: nie odkładać sprawy na później. Gdy istnieje ryzyko, że czas biegnie na niekorzyść uprawnionego, warto możliwie szybko zgłosić żądanie do osób, które otrzymały majątek po spadkodawcy (wezwać do zapłaty), a w razie braku reakcji rozważyć skierowanie sprawy na drogę sądową. Właśnie tak najczęściej ogranicza się ryzyko, jakie niesie przedawnienie roszczeń o zachowek – bo w tych sprawach o wyniku nierzadko decyduje nie tylko stan rodzinnych relacji i rozliczeń majątkowych, ale również upływ terminów. Odnotować należy, że sprawy o zachowek bardzo często wiążą się z silnymi emocjami i wieloletnimi konfliktami rodzinnymi, co dodatkowo utrudnia podjęcie szybkich i racjonalnych decyzji prawnych. Uprawnieni nierzadko zwlekają z działaniem, licząc na polubowne rozwiązanie sporu albo obawiając się pogorszenia relacji z bliskimi. Trzeba jednak mieć świadomość, że upływ czasu działa bezwzględnie i niezależnie od osobistych motywacji stron. Brak reakcji w odpowiednim momencie może doprowadzić do sytuacji, w której nawet zasadnie należny zachowek stanie się roszczeniem niemożliwym do skutecznego wyegzekwowania. Dlatego w sprawach spadkowych tak duże znaczenie ma wczesna analiza stanu faktycznego, ustalenie właściwego początku biegu terminu przedawnienia oraz zaplanowanie dalszych kroków w sposób, który zabezpieczy interesy osoby uprawnionej.

Nasza kancelaria prowadzi sprawy o zachowek na każdym etapie – od analizy terminów i podstaw roszczenia, przez negocjacje i postępowania sądowe, aż po egzekucję świadczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem. Zajmujemy się również kompleksową obsługą spraw spadkowych, w tym doradztwem w zakresie dziedziczenia, rozliczeń majątkowych między spadkobiercami oraz ochrony praw osób najbliższych spadkodawcy.

Skontaktuj się z nami!