• 17 lutego 2022

Co zrobić, gdy rolnicza spółdzielnia produkcyjna wyprzedaje majątek i narusza prawa byłych członków?

Rolnicze spółdzielnie produkcyjne niegdyś stanowiły realną siłę polskiej gospodarki i skupiały oraz zatrudniały dużą część mieszkańców polskiej wsi. Wraz z upływem lat zauważyć można jednak powolny spadek popularności tego typu zrzeszeń rolników. W wielu przypadkach wynikało to z pogarszających się warunków koniunkturalnych, co powodowało z kolei spadek rentowności takich spółdzielni.

Faktyczna likwidacja spółdzielni – co to jest ?

Nieopłacalność dalszej działalności rolniczej spółdzielni produkcyjnej w wielu przypadkach doprowadziła do ich likwidacji. Często jednak takie spółdzielnie mimo ponoszenia ciągłych strat, nadal funkcjonują. Ich dalsza działalność finansowana jest poprzez ciągłą wyprzedaż majątku trwałego zgromadzonego zwłaszcza w dawniejszych czasach. Rolnicze spółdzielnie produkcyjne zmniejszają udział produkcji rolnej w przychodach na rzecz np. wyprzedaży nieruchomości, maszyn rolniczych lub innych pojazdów. W pewnych warunkach może powodować naruszenie praw byłych członków takich spółdzielni.

Zastanawiające jest zatem, czy taki sposób finansowania działalności nierentownej spółdzielni jest prawidłowy i zgodny z prawem? Na powyższe pytanie nie da się jednoznacznie odpowiedzieć. Formalnie spółdzielnia może funkcjonować nawet w warunkach ponoszenia w sposób długotrwały straty. Strata ta pokrywana jest wówczas z wyprzedaży tego majątku. Niemniej świadczy to o tym, że rolnicza spółdzielnia produkcyjna przeprowadza faktyczną likwidację,  z pominięciem odpowiedniej procedury likwidacyjnej uregulowanej w ustawie. Nierzadko wyprzedaż majątku spółdzielni połączona jest z wypłatą wysokich premii, nagród czy innego rodzaju świadczeń dla aktualnych członków. Z ogólnych zasad prowadzenia działalności gospodarczej wynika, że w przypadku gdy osoba prawna prowadzi działalność całkowicie nierentowną, powinna zmierzać do likwidacji takiej działalności.

Brak uchwały walnego zgromadzenia spółdzielni.

Choć nie jest to wyrażone wprost w prawie spółdzielczym, ta zasada również odnosi się do rolniczych spółdzielni produkcyjnych. W takim przypadku walne zgromadzenie rolniczej spółdzielni produkcyjnej powinno podjąć uchwałę o przeprowadzeniu formalnej likwidacji. Brak takiej uchwały może w pewnych warunkach naruszać majątkowe prawa byłych członków spółdzielni.

Zgodnie z przepisem art. 125 § 5a prawa spółdzielczego, jeżeli pozostały po likwidacji majątek spółdzielni ma być w całości lub części podzielony między członków, w podziale tym uwzględnia się byłych członków, którym do chwili przejścia albo postawienia spółdzielni w stan likwidacji nie wypłacono wszystkich udziałów.

Jeżeli po likwidacji spółdzielni pozostaje jeszcze majątek, byli członkowie biorą udział w podziale tego majątku razem z aktualnymi członkami.

Z kolei jeżeli aktualni członkowie wyprzedają majątek spółdzielni w czasie jej istnienia i z tych środków pokrywają stratę oraz wypłacają sobie jakiekolwiek świadczenia pieniężne. Czasami dokonują tego w formie premii czy z tytułu ponadobowiązkowych udziałów, to naruszają interes majątkowy byłych członków. Im mniejszy jest majątek spółdzielni przed wszczęciem formalnej likwidacji, tym mniejsza wartość pozostaje do ewentualnego podziału pomiędzy aktualnych i byłych członków.

Praktyka pokazuje, że w wielu przypadkach aktualni członkowie w drodze określonych uchwał przeprowadzają nieformalną likwidację, aby jeszcze w czasie funkcjonowania rolniczej spółdzielni produkcyjnej podzielić niejako majątek pomiędzy siebie. Uchwały takie mogą dotyczyć np. wypłaty wspomnianych premii, nagród czy innych gratyfikacji dla aktualnych członków lub tworzyć różnego rodzaju fundusze, z których korzystać mogą jedynie aktualni członkowie.W ten sposób majątek spółdzielni w szybkim tempie zostaje uszczuplony. Następnie walne zgromadzenie przeprowadza formalną likwidację, po której nie pozostaje w zasadzie nic do podziału. W ten sposób byli członkowie nie biorą udziału w podziale majątku.

Sąd Najwyższy wskazał w kilku orzeczeniach, że czynności zmierzające do podziału między członków majątku spółdzielni w okresie jej funkcjonowania, naruszają tryb i procedurę likwidacji. Czynności takie mogą być potraktowane jako zmierzające do obejścia prawa. Były członek nie posiada legitymacji do wytoczenia powództwa o uchylenie takich uchwał organów spółdzielni. Jednak posiada on interes majątkowy i prawny w stwierdzeniu wadliwości wszelkich uchwał zmierzającej do obejścia przepisów prawa. Były członek zachowuje prawo do wniesienia powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały (189 k.p.c.). W takim wypadku uchwała jest bowiem bezwzględnie nieważna.

Zabezpieczenie roszczenia byłych członków spółdzielni.

Co istotne może domagać się także zabezpieczenia roszczenia poprzez np. ustanowienie przez sąd zakazu sprzedaży nieruchomości. Taki zakaz wpisywany jest do księgi wieczystej nieruchomości i odstrasza wszelkich potencjalnych kupców.

Sąd może więc stwierdzić nieważność uchwał zmierzających do wyprowadzenia środków ze spółdzielni, jeżeli faktycznie naruszają one prawa majątkowe byłych członków. W takim przypadku spółdzielnia powinna bądź zaniechać takich praktyk, bądź co ważniejsze – przeprowadzić formalną likwidację. A w konsekwencji  umożliwić byłym członkom udziału w podziale majątku. Dotyczy to to jednak takich przypadków, gdy walne zgromadzenie podejmuje decyzję, aby pozostały majątek podzielić.

Podkreślamy, że byli członkowie mają swoje uzasadnione prawa i mogą dochodzić ich ochrony przed sądami w każdym wypadku. Wczesne podjęcie odpowiednich czynności pozwala na zablokowanie procedury wyprowadzenia majątku ze spółdzielni. Nieoceniona w takich przypadkach jest jednak pomoc prawników zajmujących się skomplikowanymi zagadnieniami z zakresu spółdzielczości.

Jeśli spółdzielnia, której członkiem byłeś dokonuje nieformalnej likwidacji bez uwzględnienia interesów Twoich zapraszamy na konsultację.

Źródło zdjęcia: Pixabay.com