• 19 listopada 2021

W ostatnim czasie Sąd Najwyższy dwukrotnie wypowiedział się w temacie wadliwości umów kredytowych przewidujących zawyżoną wysokość prowizji za udzielenie kredytu. Co prawda nie jest to pogląd zupełnie nowy, ponieważ stanowi rodzaj podsumowania dotychczasowej praktyki orzeczniczej. Natomiast zajęcie aktualnego stanowiska przez Sąd Najwyższy może mieć realny, korzystny wpływ na sposób orzekania podobnych spraw.

Zasady obliczania prowizji 

Prowizja za udzielenie kredytu to bodaj najczęściej spotykany pozaodsetkowy koszt kredytu (pożyczki). Prowizja jest elementem nieobowiązkowym umowy, gdyż stanowi ona rodzaj wynagrodzenia za sam fakt pożyczenia pieniędzy kredytobiorcy. Ustawa z dnia z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe w art. 69 ust. 2 pkt 9 wymienia prowizję jako jeden z elementów umowy kredytu (jeżeli bank ją przewiduje). Podobnie ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumencki w art. 30 ust. 1 obliguje kredytodawcę do informowania o opłacie prowizyjnej i jej wysokości. Wysokość samej prowizji w umowach kredytów konsumenckich jest limitowana. Ustawodawca wprowadza górną granicę wysokości pozaodsetkowych kosztów kredytu, stosując w tym zakresie odpowiedni wzór matematyczny. W uproszczeniu maksymalna wysokość takich kosztów stanowi pewien wyliczony procent kwoty udzielonego kredytu. W praktyce wartość ta jest raczej duża i instytucje finansowe mają prawo do zastrzegania całkiem wysokich kosztów prowizyjnych.

Wysokie prowizje w „chwilówkach”

Problem wysokich prowizji uwidacznia się w szczególności w przypadku tzw. pożyczek „chwilówek”. Takie umowy zawierane są zazwyczaj na krótki okres i obejmują stosunkowo niską wartość pożyczonej kwoty. Wartość należnych odsetek jest przy takich parametrach pożyczki niska, więc pożyczkodawcy starają się „zarabiać” na innych kosztach. Głównym zarobkiem jest w takim przypadku prowizja, która ustalana jest zazwyczaj na niesprawiedliwie wysokim poziomie. Sięga ona czasami wraz z innymi kosztami prawie połowy pożyczonej kwoty, co budzi uzasadnione wątpliwości przy obliczaniu kwoty zwrotu. Postulaty pożyczkobiorców są więc uzasadnione tam, gdzie zarzucają oni zawyżanie wysokości prowizji za udzielanie pożyczek. Problem ten dotyczy jednak nie tylko chwilówek, ale umów kredytów w ogólności.

Podzielone zdanie sądów powszechnych w sprawach umów konsumenckich

Do tej pory praktyka orzecznicza w przedmiocie zawyżenia kwoty prowizji w umowach konsumenckich nie była jednolita. Świadczą o tym podzielone zdania Sądów powszechnych.

1. Według pierwszego poglądu prowizja jest dopuszczalna do kwoty maksymalnej szacowanej na podstawie przepisów ustawy o kredycie konsumenckim. W takim przypadku Sąd ma mieć prawo jedynie do weryfikowania, czy prowizja nie przekroczyła kwoty maksymalnej. W przypadku gdy od górnego pułapu jest niższa, Sąd nie może takiej prowizji w żaden sposób korygować.
2. Drugi pogląd zakłada, że Sąd ma większe uprawnienia nadzorcze. Klauzula prowizyjna podlega ocenie pod względem jej dopuszczalności oraz prawidłowości. Sąd uprawnienie do ocenienia klauzuli prowizyjnej jako niedopuszczalnej (abuzywnej), czyli sprzecznej z przepisami konsumenckimi. Możliwe jest to wtedy, gdy prowizja zawiera w sobie nadmierny element obciążenia kredytobiorcy, prowadzący do zaburzenia równowagi stron. Chodzi o sytuację, gdy wartość prowizji jest niesprawiedliwie wysoka w stosunku do kwoty udzielonego kredytu. Występuje tu jednak czynnik subiektywny, albowiem Sąd ocenia tę nadmierność według własnego uznania.
3. Kolejny korzystny dla kredytobiorców pogląd dotyczy potraktowania zawyżonej prowizji jako przekroczenia odsetek maksymalnych. Przepis art. 359 2¹Kodeksu cywilnego reguluje zakaz ustalania odsetek kapitałowych od pożyczonej kwoty powyżej wartości maksymalnej. Gdy odsetki umowne przekraczają wartość maksymalną, kredytobiorca zobowiązany jest zwrócić jedynie odsetki maksymalne. Prowizja może zostać potraktowana przez Sąd jako próba obejścia przepisów o odsetkach maksymalnych. Taki pogląd potwierdza wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 25 lutego 2015 roku w (V ACa 622/14). Postanowienia umowne wprowadzające obok odsetek maksymalnych także wygórowaną prowizję (ewentualnie inne dodatkowe opłaty), mogą stanowić obejście przepisów ustawy o wysokości odsetek maksymalnych. Sąd jest zaś uprawniony do korygowania wartości tak zawyżonej prowizji, włącznie z limitowaniem jej do zera.

Stanowisko Sądu Najwyższego

Sąd Najwyższy zabrał stanowisko w dwóch następujących po sobie uchwałach. Chodzi o uchwały z dnia 26.10.2021 r. (III CZP 42/20) oraz z dnia 27.10.2021 r. (III CZP 43/20). Wskazano, że nawet gdy pozaodsetkowe koszty kredytu konsumenckiego nie przekraczają wartości maksymalnej, Sąd może ocenić taką klauzulę jako niedozwoloną. Jest to więc podkreślenie i ugruntowanie poglądu drugiego przedstawionego powyżej. Sąd powszechny ma zatem pełne prawo do weryfikacji tego, czy wartość prowizji nie została zawyżona. W szczególności Sąd będzie brać pod uwagę stosunek wysokości prowizji do wysokości pożyczonej kwoty. Sąd nie powinien kierować się nazwą kosztów, ale ich rzeczywistym celem. Wszędzie tam, gdzie prowizja ma stanowić zawyżony, nieuzasadniony zarobek kredytobiorcy, Sąd powinien zainterweniować. Żadne okoliczności nie uzasadniają, aby prowizja ustalana była w wysokości zbliżonej do kwoty kredytu.

Czy kredytobiorcy mogą liczyć na ujednolicenie orzecznictwa?

Powyższe uchwały stanowią cenną wskazówkę dla sądów rozstrzygających konkretne spory na tle umów kredytów i pożyczek konsumenckich. Sądy powinny w każdym przypadku weryfikować, czy wysokość ustalonej przez bank lub inną instytucję prowizji nie jest nadmierna. W ocenie ekspertów stanowisko Sądu Najwyższego powinno przyczynić się do większej ochrony konsumentów na rynku usług finansowych.

Źródło:

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26.10.2021 r. w sprawie III CZP 42/20,

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27.10.2021 r. w sprawie III CZP 43/20

Źródło zdjęcia: Pixabay.com